6 keer welbevinden van leerlingen verbeteren

Leestijd: 5 minuten

Een fijn schoolklimaat bevordert het mentaal welbevinden van jongeren. En als jongeren lekker in hun vel zitten, draagt dat bij aan betere schoolprestaties. Hoe realiseer je een prettig schoolklimaat? Onderzoekers van Flevi’s Kenniswerkplaats Jeugd ontwikkelden handvatten.

Het onderzoek bracht in kaart hoe jongeren hun eigen mentaal welbevinden ervaren. En welke rol de middelbare school daarin kan spelen. ‘Het is uitgevoerd in co-creatie met leerlingen en schoolpersoneel’, vertelt onderzoeker Anne Thijssen.

‘Wat ons het meest heeft verrast? Dat leerlingen aangeven hoe kleine veranderingen een groot verschil maken als het gaat om mentaal welzijn. Over het thema mentale gezondheid op school wordt algauw gezegd: “O, leerlingen moeten lessen krijgen over hoe ze met hun emoties moeten omgaan.” Dat is ook verstandig, maar uit dit onderzoek kwam: we moeten eerst een paar stappen terug en werken aan een prettig schoolklimaat. Daardoor worden jongeren opener over gevoelens en durven zij te praten over wat hen bezighoudt.’

Wat is ervoor nodig om zo’n klimaat te realiseren? Enkele inzichten uit het onderzoek, die zonder de jongeren niet zo snel waren ontdekt. En tips om ze te vertalen naar de praktijk:

Inzicht 1

Samen beslissen

Jongeren willen inbreng hebben in wat er gebeurt in de klas en de school. ‘Een gevoel van autonomie, van grip hebben op situaties, draagt bij aan hun mentale gezondheid’, aldus Thijssen.

Tips

Betrek leerlingen bij beslissingen over opdrachten, zoals de keuze voor werkvormen. ‘Wil je een poster of een vlog maken bij deze opdracht?’
Vraag jongeren naar hun ideeën. Leg uit waarom deze wel of niet haalbaar zijn. ‘Hoe willen jullie nieuwe ontmoetingsplekken in de aula maken? Naar de kringloopwinkel voor loungebanken? Goed idee!’
Vraag jongeren welke (naschoolse) activiteiten hen aanspreken en ontwikkel deze samen. ‘Jullie willen een sportevent? Wie maakt de flyer? Wie regelt de muziek?’
Betrek jongeren bij het creëren van een schoolbrede visie. ‘Wat vinden we allemaal belangrijk, dus leerlingen, leraren en schoolleiding? Wat zijn ieders behoeften? Waar zitten de overeenkomsten?’

Inzicht 2

Een diverser vakkenpakket

Vmbo-leerlingen willen meer keuzes hebben, net als jongeren op havo en vwo. Thijssen: ‘Als jongeren een pakket kunnen kiezen dat beter aansluit bij hun interesses, ervaren zij meer motivatie en welbevinden.’

Tips

Zorg ervoor dat alle leerlingen in de bovenbouw van de beroepsgerichte leerwegen naast praktijkvakken, ook kunnen kiezen uit meerdere algemeen vormende vakken, zoals geschiedenis en aardrijkskunde.
Bied diverse creatieve vakken aan naast het ene verplichte kunstvak, bijvoorbeeld muziek, tekenen, drama.
Geef leerlingen de mogelijkheid om vakken op een hoger niveau te volgen.
Zorg dat leerlingen vakken kunnen kiezen die zij nodig hebben om hun toekomstdromen waar te maken. ‘Dus ook wiskunde A voor de vmbo-leerling die later psycholoog wil worden’, stelt Thijssen.

Inzicht 3

Verbondenheid

Goede vriendschappen op school dragen bij aan het mentale welzijn van leerlingen. Thijssen: ‘Daarom is het belangrijk om positieve relaties tussen leerlingen te stimuleren.’

Tips

Zet werkvormen in waarbij leerlingen moeten samenwerken.
Creëer fysieke ontmoetingsplekken in de school, zoals gezellige zitjes.
Zoek financiële middelen voor gezamenlijke lunchsessies. ‘Leerlingen beschouwen samen eten als een middel om elkaar beter te leren kennen’, zegt Thijssen, ‘en om ongelijkheid tegen te gaan: ze zien niet van elkaar wie geen geld heeft voor lunch.’
Stimuleer niet alleen de onderlinge band van leerlingen met elkaar, maar ook de band van ouders met de school. ‘Een goede relatie tussen thuis en school zorgt voor een positievere schoolbeleving bij leerlingen’, aldus Thijssen.

Inzicht 4

Structuur

Leerlingen geven aan dat ze gebaat zijn bij structuur. Thijssen: ‘Zeker voor jongeren die opgroeien in een stressvol huishouden, zijn duidelijkheid en voorspelbaarheid belangrijk. Het zorgt voor een gevoel van veiligheid en welbevinden, wat essentieel is om tot leren te komen.’

Tips

Wees concreet over wat je van leerlingen verwacht.
Hanteer duidelijke regels en grenzen. Af en toe streng zijn mag!
Leg uit waarom je bepaalde restricties oplegt, zoals leerlingen de les uitsturen, zodat ze hiervan leren.

Inzicht 5

De fysieke omgeving

Leerlingen willen zich prettig voelen in het schoolgebouw. ‘Het pand en de inrichting ervan kunnen invloed hebben op hoe leerlingen zich voelen en ontwikkelen’, zegt Thijssen. ‘Zo kan een groene omgeving bijvoorbeeld stress verminderen.’

Tips

Breng natuurlijke elementen de school in. Denk aan planten in lokalen of een wand van mos in de aula.
Zorg voor meer kleur. Verf betonnen pilaren. Of hang door leerlingen gemaakte kunstwerken aan saaie wanden.
Creëer voldoende bewegingsruimte, zodat leerlingen elkaar niet verdringen in de gangen en op de trappen.
Zorg voor voldoende ventilatie en licht.

Inzicht 6

Een positieve benadering helpt

Leerlingen vinden het belangrijk dat onderwijsprofessionals positief, open en toegankelijk zijn. ‘Dat helpt hen bij het opbouwen van een vertrouwensrelatie en het durven delen van gevoelens en zorgen.’

Tips

Wees vriendelijk en toon interesse. Vraag regelmatig aan leerlingen hoe het met hen gaat.
Hanteer humor; een grapje breekt vaak het ijs.
Geef complimenten. ‘Je bent al een hele tijd geconcentreerd aan het werk, wat goed!’
Spreek je vertrouwen uit aan de groep als collectief. ‘Jullie kunnen dit!’
Blijf na de les in je lokaal ‘hangen’. Zo geef je leerlingen de gelegenheid nog even iets met je te delen.
Bied een luisterend oor, zonder meteen met een oplossing te komen.
Behandel informatie van leerlingen vertrouwelijk. Stap er niet te snel mee naar collega’s of instanties.

Over het onderzoek

Onderzoekers van Flevi’s Kenniswerkplaats Jeugd deden op een middelbare school in Almere participatief onderzoek naar de mentale gezondheid van vmbo-jongeren van de kaderberoepsgerichte en basisberoepsgerichte leerwegen.

Opzet en uitvoering

Ze hielden 21 interviews met leerlingen over vragen als: hoe zit je in je vel, wat heb je nodig van school als het niet goed gaat? ‘Ook spraken we 14 onderwijsprofessionals over hoe zij de gemoedstoestand van leerlingen ervaren’, zegt onderzoeker Anne Thijssen. ‘Daarnaast was er een meedenkgroep van leerlingen. Zij gingen aan de slag met het thema: hoe zou de ideale school eruit moeten zien? Hun ideeën verwerkten ze in schilderijen, foto’s, kleiwerken, tekeningen en vlogs.’

Resultaten

De inzichten uit het onderzoek zijn verwerkt tot bouwstenen voor een prettig schoolklimaat. ‘De bouwstenen zijn visueel gemaakt in een praatplaat. Docententeams hebben deze gebruikt om met elkaar in gesprek te gaan. Zij focusten vooral op: wat kunnen we in onze lessen en benadering van leerlingen anders doen? De schoolleiding gebruikte de praatplaat om een visie te ontwikkelen op een prettig schoolklimaat.’

Ook handig voor andere scholen en sectoren?

De opbrengsten van het onderzoek zijn gedeeld met de andere scholen in Almere, zodat zij er zelf mee aan de slag kunnen. ‘Verder delen we ook graag onze algemene inzichten met andere sectoren. Zoals: betrek altijd de mensen om wie het gaat’, zegt Thijssen. ‘Neem de mening van de mensen over wie het gaat serieus. Een positieve ervaring met participatie leidt vaak tot meer participatie – en andersom. Vraag mensen ook naar hun creatieve ideeën. Het voordeel is dat zij vaak komen met originele oplossingen. Zo gaven de leerlingen in ons onderzoek bijvoorbeeld nog aan hoe waardevol zij het vonden dat leraren een peptalk hielden, voorafgaand aan toetsen. Daar zouden we zelf niet opgekomen zijn.’