Vooruit

Wat appjes zeggen over het netwerk van multiprobleemgezinnen

Leestijd: 5,5 minuten

De buurvrouw, tante of leraar kunnen een belangrijke rol spelen in een gezin met multiproblematiek. Maar hulpverleners lopen tegen barrières aan als ze het sociale netwerk willen betrekken. Twee kenniswerkplaatsen en verschillende andere partijen onderzochten met jongeren, ouders en professionals hoe dat in de praktijk beter kan.

Hulpverleners komen en gaan, maar familie, buren of vrienden zijn vaak blijvende gezichten voor een gezin. ‘De samenwerking met het netwerk is een van de “werkzame elementen” bij de hulp aan gezinnen met meervoudige en complexe problemen’, zegt universitair docent Loraine Visscher. ‘Dat blijkt uit een groot landelijk onderzoek naar interventies.’ Visscher werkt bij het Expertisecentrum Gezinnen met meervoudige en complexe problemen van de Rijksuniversiteit Groningen (RuG).

‘Samenwerken met het informele netwerk leidt vaak tot een beter en duurzamer resultaat voor het gezin. Niet voor niets krijgt het informele netwerk veel aandacht in de Hervormingsagenda Jeugd. Tegelijkertijd zien we deze samenwerking in de praktijk toch niet echt van de grond komt. Opvallend, omdat zowel hulpverleners als de gezinnen aangeven het wel belangrijk te vinden. Waarom lukt het nog onvoldoende? Hoe kunnen we hulpverleners ondersteunen om die samenwerking vorm te geven?’

Elke partner hielp vanuit zijn eigen expertise

Lacune in kennis

Het Expertisecentrum van de Rijksuniversiteit Groningen (RuG), de Kenniswerkplaats Jeugd Friesland, kenniswerkplaats C4Youth en het lectoraat Jeugd van Hogeschool Windesheim gingen in gesprek met hulpverleners, ouders en jongeren om praktische tips te verzamelen voor betere samenwerking met het netwerk. Bijzonder was dat al deze partijen met elkaar samenwerkten om antwoord te vinden op de vraag hoe je het sociale netwerk in stelling brengt. ‘We zagen allemaal dat er nog een lacune zat in de praktische kennis.’

Visscher: ‘We hebben samen goed gekeken naar wat we al deden, wat al was opgezet, welke kennis er in huis is en welke andere initiatieven er in de regio zijn.’ Anja Holwerda, projectleider bij de Kenniswerkplaats Jeugd Friesland, vult aan: ‘Het belangrijkste bij zo’n samenwerking is dat elke partner vanuit de eigen expertise werkt. Binnen de werkplaats in Friesland hebben we bijvoorbeeld veel contact met jongeren, dus is het logisch dat wij dat stukje oppakten. C4Youth had weer korte lijntjes met ouders. Zo hebben we steeds gekeken bij wie de expertise lag en wie daarin wat kon betekenen. Het helpt enorm dat we elkaar goed kennen: we hebben in het verleden samengewerkt en de lijntjes zijn kort hier in het noorden.’

Wie kan er op jóu rekenen?

Vraag dat eens aan een gezin met complexe problemen

Netwerk onderschatten

In de aanloop naar het project spraken de onderzoekers veel met professionals over het informele netwerk. Visscher licht toe: ‘Hulpverleners onderschatten soms wat een netwerk is. Zoals de ambulante hulpverlener die vertelde dat een gezin helemaal niemand had. Terwijl ze later aangaf dat een buurvrouw weleens op het kind paste. Dat is óók een netwerk. Het hoeft niet altijd groot te zijn.’

Holwerda knikt: ‘Je hoeft het niet over “het netwerk” te hebben, dat klinkt zo formeel. Vraag gewoon: “Wie staat er op de verjaardagskalender? Met wie app je veel? Wie helpt jullie weleens in het gezin?” Begin daar eens mee.’ Ze vervolgt: ‘Vraag ook: “Wie kan er op jóu rekenen?” Dan beseft een gezin dat zij zelf ook wel eens iemand helpen, wat de drempel verlaagt om hulp te vragen.’

Vraag eens wie er op de verjaardagskalender staat

Professionele bescheidenheid

Het netwerk in kaart brengen is dus de eerste stap. Hoe leg je als hulpverlener vervolgens contact? ‘Niet alleen de familieleden schamen zich om de omgeving om hulp te vragen. Dat vinden hulpverleners vaak ook lastig,’ ziet Visscher. ‘Ze zijn opgeleid om tot actie over te gaan en zaken op te lossen voor het gezin. Het voelt vreemd om het netwerk in te schakelen. Hulpverleners mogen soms wat meer op hun handen blijven zitten. Dat vraagt professionele bescheidenheid.’

Daarnaast zijn er organisatorische belemmeringen. Hulpverleners denken bijvoorbeeld dat samenwerking met het netwerk veel tijd kost. Ze ervaren er niet altijd de ruimte voor binnen hun organisatie.

Een bekende voelde zich door hulpverleners buiten de deur gehouden

Terwijl ze zichzelf beschouwde als deel van het netwerk

Pizza Meet Up

De onderzoekers spraken niet alleen met professionals, maar ook met jongeren en ouders. Dit gebeurde onder meer tijdens een zogenaamde Pizza Meet Up bij Jimmy’s — een broedplaats voor en door jongeren in Leeuwarden waarmee de Kenniswerkplaats Jeugd Friesland al jaren samenwerkt. Holwerda: ‘De avond werd georganiseerd door jongeren zelf. Daarmee hadden ze zelf de touwtjes in handen.’ Visscher: ‘Jongeren hebben vaak het gevoel dat hulpverleners over hen spreken in plaats van met hen. Ze hebben de behoefte om gezien en gehoord te worden.’

Ze vervolgt: ‘Een jongen vertelde over de hulpverlener die iets over hem had besproken met iemand uit het netwerk, terwijl hij daar niet achter stond. Het ging achter zijn rug om.’ Holwerda: ‘Ons advies aan professionals is dan ook dat de regie — ook over de samenwerking met het netwerk — bij het gezin moet blijven liggen. Dus ook wat er wel en niet wordt besproken.’

De sessie met ouders werd via C4Youth georganiseerd. ‘Een mevrouw vertelde dat zij zichzelf als deel van het netwerk van een gezin beschouwde en dat ze het heel erg vond dat ze nooit door een hulpverlener was benaderd. Ze had veel meer willen betekenen. Het voelde voor haar alsof ze buiten de deur werd gehouden’, vertelt Holwerda.
Na de sessies werden de jongeren, ouders en hulpverleners samengebracht om tot praktische tips te komen. Holwerda: ‘Toen ze met elkaar de verzameling adviezen gingen prioriteren, zagen we veel overlap tussen de wensen en behoeften.’

Hulpverleners kwamen uit de ‘ja, maar’-stand

Kantelende bezwaren

De inzichten van ouders, jongeren en hulpverleners zijn samengebracht op de Praatplaat Het verschil maken. De praatplaat helpt professionals om met een gezin in gesprek te gaan over hun netwerk en regelmatig te reflecteren op de samenwerking met het sociale netwerk van de gezinnen.

Daarnaast hebben de kenniswerkplaatsen, Community Support (een Groningse zorgorganisatie gespecialiseerd in systemische begeleiding) met 2 ervaringsdeskundige jongeren een workshop ontwikkeld.

Deze workshop werd gegeven door een ervaren orthopedagoog van Community Support, die veel werkt met gezinnen met multiproblematiek. Holwerda: ‘Sommige hulpverleners kwamen binnen in de ‘ja, maar’-stand: “Ja, maar hier heb ik geen tijd voor; ja, maar deze gezinnen hebben geen netwerk.” De orthopedagoog kon voortdurend treffende praktijkvoorbeelden geven. Langzaam zagen we de bezwaren kantelen naar: “Ja, en hoe doe ik het dan?”’ De onderzoekers hebben hun bevindingen ook samengebracht in een digitale goodiebag, met links naar onderzoek, kennisclips en webinars.

Niet de probleemoplosser

Volgens de 2 experts is het belangrijk dat er ook bij casuïstiekbesprekingen en intervisie regelmatig aandacht is voor de samenwerking met het informele netwerk. Holwerda: ‘Als organisatie moet je stellen: dit is wat wij doen, dit vinden wij belangrijk en dat betekent dat je hier aandacht aan blijft besteden. Je bent er niet met één sessie of workshop. Een gedeelde visie vanuit de organisatie is ook nodig.’

Holwerda en Visscher zijn blij met de groeiende aandacht voor het informele netwerk bij hulp aan gezinnen met meervoudige en complexe problemen. Visscher: ‘We zien echt een verschuiving. Wij zijn als professionals niet dé probleemoplosser voor deze gezinnen. Dat is niet houdbaar. We gaan van de focus op het oplossen van allerlei problemen door de hulpverlener naar het versterken van deze gezinnen. Samen met hun netwerk.’