Gluren bij de buren

Integraal werken is veel meer dan teamwork

Leestijd: 5 minuten

Integraal werken lijkt de heilige graal tegenwoordig. Maar wat is het nou eigenlijk? Doe je het alleen bij ‘ernstige problematiek’ en is het altijd nodig? De Werkplaats SAMEN onderzocht het met praktijkprofessionals. Onderzoeker Laura Nooteboom: ‘Wees kritisch bij het inzetten van integraal werken.’

Laura Nooteboom is samen met Eline Heek coördinator van het Leernetwerk Integraal Werken bij Werkplaats SAMEN en werkzaam bij de Academische Werkplaats Risicojeugd. Ze is tevens senior onderzoeker bij LUMC Curium.

Korte projecten helpen snel kennis ophalen

Waarom kleine projecten voor zo’n groot thema?

‘Wil je met elkaar leren en werken, dan is continuïteit belangrijk. Maar mensen wisselen van baan of prioriteit, waardoor de samenstelling van het leernetwerk verandert. De Klein Maar Fijn-projecten waren haalbaar. Een behapbaar project 3 keer uitproberen? Tegen zoiets concreets zeggen professionals sneller ja.’

‘Ook zijn mensen meer bereid om mee te werken als je aansluit bij een vraag uit de praktijk. Samen ontwikkelden we een hulpmiddel om de vormen van integraal werken te onderscheiden. Dat gaat van tenminste een brede blik op het gezin hebben tot de meest intensieve vorm: werken in een volledig geïntegreerd, multidisciplinair team. Uit het brede jeugdveld en de specialistische ggz gingen 7 praktijkprofessionals met het hulpmiddel aan de slag. Daaruit kwamen aandachtspunten die terugkomen in de checklist met reflectievragen.’

Ligt integraal werken meer bij het wijkteam?

Zo dachten specialistische professionals erover…

Wat viel jou als onderzoeker op?

‘Praktijkprofessionals hadden weinig behoefte aan weer een nieuwe methodiek of een stappenplan. Wel aan iets dat helpt om bewuster een vorm van integraal werken in te zetten. Spelen er verschillende problemen op meerdere levensgebieden? Dan is de natuurlijke neiging van veel hulpverleners om zware en intensieve hulp in te zetten. Maar we hebben beperkte middelen en menskracht, dus moeten we daar kritisch mee omgaan. Ons hulpmiddel helpt reflecteren en het proces aanscherpen.

Zo merkte een van onze professionals dat je beter overzicht houdt wanneer je structuur aanbrengt in het multidisciplinaire overleg. En dat het helpt om reflectievragen te stellen. Is een team echt nodig? Wat is de onderliggende vraag? Is er niet gewoon sprake van een gebrek aan samenwerking tussen huidige hulpverleners? Samenwerken is een belangrijk onderdeel van integraal werken. Maar integraal werken is meer: je kijkt vanuit een brede blik naar wat er speelt in het gezin en organiseert op basis daarvan samenhangende zorg voor dat specifieke gezin.

Vraag je vaker af of een team echt nodig is

Opvallend was dat sommige specialistische professionals aan het eind van de keten vonden: “Integraal werken is niet primair onze taak. Het ligt meer bij het wijkteam, want die weten wie erbij betrokken is.” Hoewel er een kern van waarheid in zit, zijn we met zijn allen verantwoordelijk voor goede zorg voor jeugd.’

Wanneer werk je integraal?

Er bestaan meer dan 180 definities van integraal werken. Laura Nooteboom promoveerde in 2021 op de werkzame en belemmerende elementen van integraal werken. Zij omschrijft integraal werken als:

  • Een brede blik op gezinsleden, krachten en klachten en verschillende levensdomeinen.
  • Dat doe je om samenhangende en passende hulp te organiseren.
  • Dat bereik je door op een slimme manier samen te werken met anderen.

Integraal werken kent verschillende vormen, zoals: brede blik, delen van informatie, consultatie, colocatie, multidisciplinair overleg en multidisciplinaire teams.

Werken mensen ook integraal zonder dat ze het doorhebben?

‘Wie de krachten en klachten en de verschillende levensdomeinen van het gezin in beeld heeft, werkt al min of meer integraal. Overigens kun je vanuit die brede blik ook besluiten dat je met één probleem van één individu gaat werken. Prioriteiten stellen na een brede inventarisatie is ook integraal werken. Zo kun je eerst insteken op de opvoedvaardigheden van ouders. Mogelijk is er daardoor al meer rust en stabiliteit, waardoor geen hulpverlening meer nodig is voor de kinderen.’

Wordt integraal werken soms ten onrechte zo genoemd?

‘Ja, als je samenwerkt, maar allebei vanuit je eigen koker.’

Met kleine projecten doe je weliswaar geen onderzoek naar de impact van zorg…

 Maar je ontwikkelt relatief simpel een prototype of pilot

Weeg meteen af welke professionals je betrekt

Wat is jullie belangrijkste bevinding?

‘Het besef dat integraal werken meer is dan alleen een integraal team. Niet ons hulpmiddel maar de gedachte erachter brengt een beweging op gang. Mensen raken ervan bewust dat er verschillende vormen van integraal werken zijn, en maken daarin keuzes. Daarvoor pleiten we ook in het essay dat we schreven met het platform Integraal Werken in de Wijk.’

Wat schieten gezinnen ermee op?

‘Met kleine projecten doe je geen onderzoek naar de impact van anders handelen op de zorg. Wel weten we beter wat hulpverleners helpt om de hulp voor gezinnen te verbeteren. Zo weten we dat continuïteit van zorg belangrijk is. Telkens zwaardere zorg inzetten, is niet bevorderlijk voor de doorgaande lijn van hulp. Gezinnen moeten hun verhaal telkens opnieuw doen, een nieuwe professional of werkwijze leren kennen. Het is prettiger en effectiever als de juiste professionals meteen betrokken zijn en de samenwerking tussen cliënt en professionals direct start. Dat maakt direct een goede afweging maken over de vorm van integraal werken zo essentieel.


Het leuke van Klein Maar Fijn-projecten is dat je relatief simpel een prototype ontwikkelt of pilot opzet. Als het effect veelbelovend is, kun je er groter onderzoek naar doen. Graag zou ik nu onderzoeken welke vormen van integraal werken, onder welke omstandigheden, het beste werken om gezinnen ook eerder, beter en passender te helpen. Dat vraagt goed monitoren en meten wat integraal werken doet voor een gezin. Landelijk kijken we hoe wij daarbij als kenniswerkplaats kunnen ondersteunen.’

‘Zet spotlight niet op het kind, maar op het hele gezin’

‘Als team zitten we letterlijk onder één dak. We kijken door dezelfde én onze eigen bril en sluiten aan bij het gewone leven van gezinnen’, vertelt Liesbeth Timmers van Beter Thuis*, het integraal specialistische ambulante team voor gezinnen met meervoudige en complexe problematiek in Den Haag en omgeving. ‘We brengen onze expertise over de ggz, licht verstandelijke beperking en jeugdhulpverlening samen in één team en kijken naar het complete verhaal. Niet alleen naar het kind met psychische klachten, maar ook naar de ouders en elk broertje en zusje. Dat is de meerwaarde van integraal werken.


Invasie

Als team gaan we echt om het gezin heen staan. Naast de regiebehandelaar zitten er ook een coördinerend behandelaar, 2 ambulante behandelaren, een behandelaar voor ouders en een systeemtherapeut in ons team. Ook kunnen we schakelen met een collega die kan kijken naar schulden, Wmo-indicaties of dagbesteding.


We komen bij het gezin thuis. ”Het is een beetje een invasie”, waarschuw ik vooraf dan ook . Maar met zijn allen op bezoek helpt om het vertrouwen te krijgen van deze gezinnen, die vaak zijn vastgelopen en teleurgesteld zijn in eerdere hulpverlenerstrajecten. Als je eenmaal het vertrouwen hebt, zie je vaak dat ouders bereid zijn te kijken naar hun eigen rugzak die van invloed is op het ouderschap. Vaak ligt daar de sleutel en komt er verzachting en rust in de situatie.’


* Beter Thuis is een initiatief van: Jeugdformaat, Ipse de Bruggen en Youz/Parnassia Groep.

Tekst: Anja Klein

Meer weten?